Σύγχρονη φαρμακολογία και κατάχρηση των φαρμάκων

Επανερχόμαστε δριμύτεροι στο πρόβλημα της παραγωγής και διακίνησης των συμβατικών φαρμάκων και ιδιοσκευασμάτων, θεωρούμε ότι η εμμονή μας είναι δικαιολογημένη αφού αγγίζουμε ένα θέμα που σίγουρα αποτελεί ένα από τα τεράστια σύγχρονα υγειονομικά προβλήματα ίσως και το πιο σημαντικό. Υπάρχουν βέβαια πολλές διαστάσεις του προβλήματος ενώ οι συνέπειες του είναι όχι μόνο βιολογικές - ιατρικές αλλά και κοινωνικές, οικονομικές ακόμη και ηθικές που όμως είναι αδύνατο (λόγω οικονομίας χώρου) να προσεγγιθούν σε όλη τους την έκταση στο άρθρο που παρουσιάζουμε. Πιστεύουμε ότι εμείς οι φορείς μιας μορφής εναλλακτικής ιατρικής, έχουμε όχι απλώς καθήκον αλλά και υποχρέωση, να αποτελέσουμε τον άλλο πόλο πληροφόρησης του κοινού στα προβλήματα υγείας, προσδοκώντας όχι μόνο στον εξωραϊσμό του υπάρχοντος υγειονομικού συστήματος αλλά στη θεμελιακή αναπροσαρμογή του όχι μόνο στο επίπεδο των μέσων αλλά κυρίως στο επίπεδο του προσανατολισμού και της φιλοσοφίας του και σε αυτή την κατεύθυνση η παρουσία μας θα είναι σταθερή και αποφασιστική και ελπίζουμε αποτελεσματική.

Η παγκόσμια ιατρική βιβλιογραφία αποκαλύπτει ότι τα περισσότερα νέα φάρμακα προσθέτουν πολύ λίγο ή τίποτε σε αυτά που ήδη υπάρχουν. Για παράδειγμα μία ανάλυση του υγιεινολόγου για θέματα υγείας Etlenne Barral αναφέρει ότι πάνω από το 70% των φαρμάκων που μπήκαν στην αγορά από το 1975 μέχρι το 1984 δεν προσέφεραν τίποτε για την βελτίωση της υγείας, τα διάφορα ιδιοσκευάσματα, αναπτύχθηκαν από παρόμοια φάρμακα για να πάρουν την πατέντα (αποκλειστικότητα), χωρίς να έχουν να δώσουν τίποτε καινούριο. Αποτέλεσμα είναι να παίρνουν καινούργιες τιμές, να προκαλούν σύγχυση στους γιατρούς που πρέπει να διαλέξουν από πολλά φάρμακα με το ίδιο θεραπευτικό εύρος.

Η ύπαρξη αυτών των παρόμοιων φαρμάκων αυξάνει τον κίνδυνο των ανεπιθύμητων ενεργειών και παρενεργειών και καθιστά δύσκολο τον έγκαιρο εντοπισμό τους. Η χρήση μικρότερου αριθμού ιδιοσκευασμάτων θα αυξήσει την γνώση για το πραγματικό όφελος και τους κινδύνους τους και θα οδηγήσει σε σωστότερη συνταγογραφία. Στην Ελλάδα (1992) ξοδέψαμε τα παρακάτω ποσά (σε δραχμές) για "θεραπεία":

Για ΔΙΟΥΡΗΤΙΚΑ: 1.308.178.000
Για ΑΝΤΙΥΠΕΡΤΑΣΙΚΑ: 6.116.273.000
Για ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΝΟΣΟ (χωρίς β-αναστολείς): 6.625.128.000
Για ΑΓΓΕΙΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ: 3.529.300.000
Για ΑΝΤΙΕΜΕΤΙΚΑ, ΙΛΙΓΓΟΥΣ: 615.165.000
Για ΔΥΝΑΜΩΤΙΚΑ: 889.643.000

ΣΥΝΟΛΟ: 18.468.522.000 δραχμές για παθήσεις που θα μπορούσαν εύκολα να προληφθούν στο μεγαλύτερο ποσοστό τους!! Έτσι ενώ εκατομμύρια ξοδεύονται για αγορά ακριβών φαρμάκων, λιγότερο από το 1% των δαπανών για φάρμακα πηγαίνει για πρόληψη όπου χρειάζονται τα χρήματα.

Στην Νορβηγία, νέα φάρμακα ή ιδιοσκευάσματα μπορούν να κυκλοφορήσουν μόνον όταν υπάρχει σαφής ιατρική ένδειξη και έχει μόνο 1.900 ιδιοσκευάσματα που βασίζονται σε 800 δραστικές ουσίες. Παρ' όλο που η παραπάνω χώρα έχει πολύ μικρό αριθμό ιδιοσκευασμάτων συγκριτικά με άλλες χώρες ο μέσος όρος ζωής και η θνησιμότητα δεν είναι χαμηλότερα από αλλού. Ενας τρόπος για να σταματήσει αυτή η ανεξέλεγκτη παραγωγή παρόμοιων φαρμάκων θα ήταν ο αποκλεισμός τους από τα διάφορα ασφαλιστικά ταμεία υγείας εφ' όσον δεν είναι απαραίτητα σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Το αποτέλεσμα θα ήταν η ταχύτατη ελάττωση των ιατρογενών νοσημάτων, θα υπάρξει εξοικονόμηση χρημάτων από την υπερβολική σπατάλη που γίνεται σήμερα λόγω της πριμοδοτούμενης συνταγογραφίας και θα σωθούν εκατομμύρια ζώα που δοκιμάζονται τα φάρμακα επάνω τους στο βωμό τους κέρδους που καλύπτεται με τον μανδύα της επιστήμης. Στη Γαλλία το 1988 ξοδεύθηκαν για φάρμακα περισσότερο από 1.600.000.000.000 δραχμές. Στην Ελλάδα από τον Ιούλιο του '89 μέχρι τον Ιούνιο του '90 ξοδεύτηκαν συνολικά για φάρμακα 93.310.536.000 δραχμές!! Στη Γερμανία δηλώνονται 30.000 θάνατοι τον χρόνο από φάρμακα, αναφέρει ο prof. Remmer!

Το 6% των παθήσεων που καταλήγουν στο θάνατο και το 25% όλων των παθήσεων οφείλονται στα φάρμακα..

Τα φάρμακα είναι μεγάλη επιχείρηση. Το 1985 τα 12 best seller φάρμακα πέτυχαν πωλήσεις πάνω από 6 δισεκατομμύρια $, και τα κέρδη ήταν τεράστια. Το 1984/85 η Eli-Lilly είχε έσοδα από πωλήσεις 2 δισεκατομμύρια $ και κέρδη 669,1 εκατομμύρια $, κέρδισε δηλαδή 32,9% επί των πωλήσεων. Η ICI .είχε κέρδη 332 εκατομμύρια $, ποσοστό 30,89% κέρδους επί των πωλήσεων.

Βέβαια η επιλογή των προϊόντων που προωθούνται είναι μακριά από τις πραγματικές ιατρικές ανάγκες. Ετσι ενώ έχουνε πολλές πωλήσεις, πολύ μικρή έρευνα γίνεται για τις χώρες του τρίτου κόσμου που δεν μπορούν να πληρώσουν ακριβά φάρμακα. Αλλά όχι μόνο οι φαρμακοβιομηχανίες αδιαφορούν για τον τρίτο κόσμο αλλά και οι κυβερνήσεις και τα ιδρύματα έρευνας που ξοδεύουν για τις χώρες αυτές μόνο το 1% του προϋπολογισμού τους για έρευνες.

Η έρευνα και η ανάπτυξη είναι κατευθυνόμενη κυρίως για παθήσεις της κοινωνίας της αφθονίας όπως αρθρίτις, άσθμα, παχυσαρκία, άγχος, κατάθλιψη, υπέρταση και άλλα καρδιοκυκλοφοριακά προβλήματα.

Το 10-20% των συνταγών είναι φάρμακα που δρουν στην ψυχική σφαίρα του ανθρώπου όπως αντικαταθλιπτικά, υπνωτικά, ηρεμιστικά διεγερτικά κλπ. Και βέβαια πολλά χάπια θεραπεύουν μόνο το σύμπτωμα και αφήνουν αθεράπευτη την πάθηση. Ετσι ο καταναλωτής είναι σίγουρος και μόνιμος πελάτης για το μέλλον.

Η κατευθυνόμενη συνταγογραφία αποτελεί σήμερα κοινό μυστικό των διαφόρων ταμείων, του κράτους, των γιατρών και των φαρμακευτικών εταιρειών. Στο ΙΚΑ που είναι ο κύριος αγοραστής φαρμάκων το φαινόμενο της κατευθυνόμενης συνταγογραφίας έχει πάρει τραγικές διαστάσεις γιατί από μία πλευρά οι φαρμακοβιομηχανίες πιέζουν τους γιατρούς να συνταγογραφούν όλο και περισσότερο, από την άλλη πλευρά οι γιατροί ενδίδουν. Ετσι ο γιατρός συνταγογραφεί, ο ασθενής καταναλώνει και τα ταμεία πληρώνουν. Είναι πια καιρός στην Ελλάδα να ελεχθεί η δεσποτεία του ιατρικού σώματος που πολλές φορές συνοδεύεται από ασυδοσία μέσα στο σύστημα υγείας.

Το 1982 το International Journal of Health Services έκανε μία έρευνα στις δραστηριότητες προώθησης των πωλήσεων των φαρμακευτικών εταιρειών στην Αγγλία, ΗΠΑ, Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική. Σε αντίθεση με τα ενημερωτικά έντυπα που απευθύνονται στους Αμερικάνους και ʼγγλους γιατρούς, τα έντυπα για γιατρούς του τρίτου κόσμου είχαν υπερβολές στην αποτελεσματικότητα των φαρμάκων και απέκρυπταν πολλές επικίνδυνες παρενέργειες. Μεγάλη προώθηση υπήρχε σε "πολυτελή φάρμακα", όπως ορεξιογόνα, τονωτικά, παρ' όλο ότι το βασικό πρόβλημα εκεί είναι η έλλειψη τροφής!

Η έρευνα απεκάλυψε επίσης ότι η δωροδοκία σημαντικών γιατρών και υγειονομικών έχει σημασία στην προώθηση των φαρμάκων στον τρίτο κόσμο.

Αναφέρεται ένα παράδειγμα με την χλωραμφενικόλη που είναι ένα πολύ δραστικό αντιβιοτικό και για χρήση σε περιορισμένες παθήσεις λόγω αιματολογικής τοξικότητας. Ακόμα και σήμερα στην Ινδονησία μόνο 6 από τα 30 σκευάσματα που κυκλοφορούν με δραστικό συστατικό την χλωραμφενικόλη αναφέρουν για βλάβες στο αίμα.

Αλλη περίπτωση είναι το clioquinol, ένα αντιδιαρροικό που κυκλοφόρησε από την Ciba-Geigy με το όνομα Mexaform-Enteroviofarom που ενώ απεσύρθη από πολλές βιομηχανοποιημένες χώρες, συνεχίζει να προωθείται στις χώρες του τρίτου κόσμου και στην Ασία, παρ' όλα τα 10.000 κρούσματα με υποξεία μυελοοπτική νευρίτιδα, πάθηση που σχετίζεται με τη λήψη του φαρμάκου και προκαλεί τοξικά φαινόμενα στον νωτιαίο μυελό και το οπτικό νεύρο μέχρι και τύφλωση. Ακόμα στη Σιγκαπούρη, Μαλαισία και Φιλιππίνες κυκλοφορεί χωρίς να αναφέρονται παρενέργειες!...

Η amidopyrine απεσύρθη το 1963 από την Αγγλία γιατί προκαλούσε ακοκκιοκυτταραιμία (σοβαρή αιματολογική διαταραχή). Το 1977 οι εταιρείες Ciba και Sandoz που είχαν σκευάσματα με την παραπάνω ουσία δήλωσαν την πρόθεση τους να αποσύρουν τα φάρμακα μέχρι τέλος του έτους. Τρία χρόνια αργότερα προϊόντα της Ciba που περιέχουν amidopyrine πωλούνται ακόμα σε 10 ανταπτυσσόμενες χώρες του τρίτου κόσμου χωρίς να προειδοποιούν για παρενέργειες. Το 1981 η Ciba συνεχίζει να πουλάει φάρμακα που περιέχουν την δραστική ουσία amydopyrine.

Οι Φαρμακευτικές εταιρείες κερδίζουν χρήματα με δύο τρόπους : προώθηση παλαιών φαρμάκων και παίρνοντας πατέντες για καινούργια. Τα παλιά φάρμακα επανέρχονται με μικρές αλλαγές του χημικού τύπου τους ή σε συνδυασμό με άλλες ουσίες. Αυτό αυξάνει το εύρος των φαρμάκων της εταιρείας και εκλύει την προσοχή των γιατρών. Πάνω από 1/3 των νέων προϊόντων είναι συνδυασμοί, δεν θεωρούνται ιδανικοί και μόνο οι 7 περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας.

Με τα νέα φάρμακα οι εταιρείες έχουν patent protection που τους δίνει το μονοπώλιο για πολλά χρόνια. Και τα "νέα" αυτά φάρμακα έχουν μικρές χημικές διαφορές από παλιά καθιερωμένα φάρμακα. Έτσι τα "παρόμοια" φάρμακα αποτελούν μία σίγουρη επένδυση που στην πραγματικότητα είναι παλιά καθιερωμένα φάρμακα που τώρα προστατεύονται από πατέντα.

Στη Χιλή ο πρώην πρόεδρος Σαλβατορ Αλλέντε και οι συνεργάτες του, 13 ιατροί, προσπάθησαν να απαγορεύσουν όλα αυτά τα άχρηστα φάρμακα. Αλλά τους πρόλαβε το πραξικόπημα. Η βία με την οποία εκδιώχτηκαν και δολοφονήθηκαν περιγράφεται από' τον Albert Jonsen e coll.

Μία λεπτομερής μελέτη της Health Action International αναφέρει για μεγάλη σπατάλη χρημάτων σε διάφορες κατηγορίες φαρμάκων.
- αντιδιαρροικά, το 80% δεν έχουν αποδεδειγμένο όφελος στην αντιμετώπιση της οξείας διάρροιας.
- από 500 σκευάσματα για γρίπη και κρυολογήματα το 85% είναι συνδυασμοί χωρίς επιστημονική βάση.
- τα 3/4 των σκευασμάτων με βιταμίνες είναι σε λάθος δόση.
- τα 3/4 από τα παυσίπονα δεν θα πρέπει να συνιστώνται λόγω σοβαρών παρενεργειών.
- από τα 217 μη στεροειδή αντιφλεγμωνώδη, τα 73 πρέπει να αποσυρθούν για ελλείπεις αναφορές ασφάλειας.

Βέβαια το κλειδί της επιτυχίας των φαρμάκων όπως είναι γνωστό οφείλεται στις "επιθετικές" τεχνικές προώθησης.

Βέβαια ένας μικρότερος αριθμός φαρμάκων θα βοηθούσε για ασφαλέστερη συνταγογραφία, αφού η ύπαρξη πολλών παρόμοιων φαρμάκων σπάνια αυξάνει το θεραπευτικό εύρος, αλλά αυξάνει τον κίνδυνο των ανεπιθύμητων ενεργειών και καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό τους.

Σε μία διάλεξη που έδωσε ο καθ. κ. Παπάζογλου στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο Αθηνών για τις θεραπευτικές αποφάσεις ανέφερε τα εξής:-"η απόφαση για θεραπευτική αντιμετώπιση της ήπιας ή και μέτριας αρτηριακής υπέρτασης (διαστολική πίεση 90-115mmHg) εδράζεται στη διαπίστωση στατιστικού οφέλους από τη μακροχρόνια θεραπεία. Έτσι σε σύνολο 43.000 από 9 τυχαιοποιημένες μελέτες που έλαβαν θεραπεία για 5 χρόνια, οι μάρτυρες είχαν θνητότητα 4,9% και οι υπό θεραπεία 4,4% διαφορά 0,5% σε στατιστικά αξιόλογο επίπεδο. Αλλά σε τι μεταφράζεται αυτό το όφελος; Σε διάσωση της ζωής ενός υπερτασικού ατόμου από τα 200 άτομα που υποβάλλονται σε αντυπερτασική θεραπεία για 5 χρόνια, ο καθένας καταλαβαίνει ότι εδώ η λήψη της θεραπευτικής απόφασης δεν έγκειται σε επιτακτικά δεδομένα, αλλά σε γενικότερες θεωρήσεις του θέματος στη συνείδηση του κάθε γιατρού".

Μία έρευνα αναφέρει ότι από το 1971 μέχρι το 1981, 204 νέα φάρμακα μπήκαν στην αγορά της Μεγάλης Βρετανίας. Κυρίως ήταν μη στεροειδή αντιφλεγμωνώδη, ηρεμιστικά, αντικαταθλιπτικά, αντιβιοτικά, αντιυπερτασικά. Μόνο ένα φάρμακο μπήκε για τη σχιστοστομίαση, την συχνότερη νόσο στον κόσμο και κυρίως στις χώρες της Αφρικής.

Οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν συμβάλλει πολύ στις κακές συνταγογρφικές συνήθειες και έτσι στην εξάπλωση των ιατρογενών νοσημάτων με την εισαγωγή ακατάλληλων προϊόντων, με τον μεγάλο αριθμό ιδιοσκευασμάτων που δημιουργούν σύγχυση και τέλος με τον τρόπο προώθησης και διαφήμισης τους.

Στην Νορβηγία νέα φάρμακα εισάγονται μόνο εάν υπάρχει πραγματική ιατρική ανάγκη, έτσι ενώ στην Αγγλία υπάρχουν 18.000 ιδιοσκευάσματα που περιέχουν 3.000 δραστικές ουσίες, στην Νορβηγία υπάρχουν 1.900 ιδιοσκευάσματα με 800 δραστικές ουσίες. Εκτός όμως από τις παρενέργειες, η συμπτωματική αγωγή δεν είναι η ριζική λύση ενός προβλήματος υγείας και γεννά άλλα ιατρογενή προβλήματα, π.χ. η χρήση παυσίπονων σε αρθρίτιδα μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της καταστροφής της άρθρωσης γιατί δεν περιορίζεται η δραστηριότητα του ασθενούς λόγω της καταστολής του πόνου.

Έτσι αδιαφορώντας για τις αιτίες ή τους παράγοντες που προδιαθέτουν για κάποια νόσο οι ασθενείς πρέπει να είναι υπό συνεχή θεραπεία και εργαστηριακούς ελέγχους (π.χ. έλκος, υπέρταση, κολίτιδες, νοσήματα κολλαγόνου κλπ) για να εντοπιστούν εγκαίρως οι παρενέργειες των φαρμάκων.

Η θαλιδομίδη, ένα ηρεμιστικό και αντιεμετικό φάρμακο που κυκλοφόρησε στις αρχές της δεκαετίας του '60 μπήκε στο εμπόριο σαν φάρμακο ακίνδυνο στην εγκυμοσύνη και προκάλεσε τη γέννηση 10.000 φωκομελικών παιδιών (χωρίς χέρια και πόδια). Η απόσυρση του με τα ολέθρια αποτελέσματα καθυστέρησε και πάλι όπως σε άλλα φάρμακα. Η δίκη για την Θαλιδομίδη κατά της Grunenthal άρχισε στις 12/4/67 στο Alsdorf και ήταν η μεγαλύτερη δίκη της Ευρώπης μετά από εκείνη της Νυρεμβέργης. Εξετάστηκαν 1200 μάρτυρες και τελικά η δίκη έκλεισε με την πληρωμή αποζημίωσης 114 εκατομμυρίων μάρκων στα θύματα της Θαλιδομίδης στη Γερμανία. Η Σουηδική εταιρεία Astra πλήρωσε για αποζημίωση 68 εκατομμύρια κορώνες. Γιατί όμως υπάρχει η δυνατότητα αυτής της προώθησης;

Η δομή και ο τρόπος λειτουργίας της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας παράγει ένα αρρωστημένο άνθρωπο που είναι χωρίς προσωπικότητα, χωρίς αυτοπεποίθηση με μοναδική ασχολία τη συλλογή υλικών αγαθών και αντίστασης. Μέσα σε αυτή την κοινωνία που γεννάει μόνο το άγχος, είναι πια αδύνατο να ξεχωρίσει κανείς τους νευρωτικούς από τους υγιείς αφού και αυτοί έχουν αρρωστημένους χαρακτήρες σαν συνέπεια του καθημερινού άγχους: φοβίες και αναστολές για τις διαθέσεις των άλλων, φοβίες μπροστά σε θεσμούς, σε προϊστάμενους, σε αρρώστιες, στο θάνατο, στις σχέσεις των δύο φύλων. Σε μία απελπισμένη προσπάθεια να ξεφύγει το άτομο από τον κλοιό του άγχους, βρίσκει διέξοδο στις νευρώσεις με τα επακόλουθα τους πονοκεφάλους, αϋπνίες, σεξουαλική ανικανότητα, κατάθλιψη, πεπτικές διαταραχές αλλά και στη διαστροφή, στο μίσος, το φθόνο, τη μοναχικότητα, τις ψυχώσεις, την αυτοκτονία, το έγκλημα, τον βιασμό. Αντί οι άνθρωποι να επικοινωνήσουν, να αγαπήσουν αντιμετωπίζοντας την κοινή τους μοίρα, πιάνονται από διάφορα υποκατάστατα και στρέφονται στην ασταμάτητη αγορά καταναλωτικών αγαθών, στη βιομηχανία της ευτυχίας, την εκμετάλλευση δηλαδή της δυστυχίας τους για κερδοσκοπικούς λόγους.

Η ίδια η ιατρική συμβάλλει στον πολλαπλασιασμό των ασθενειών με δύο τρόπους:
1. Σαν κοινωνικός θεσμός, έχει επιφορτιστεί με τον μετριασμό των συμπτωμάτων που κάνουν τους αρρώστους ακατάλληλους για το ρόλο που η κοινωνία τους αναθέτει. Παρακινώντας τους να πάνε στο γιατρό τους αποτρέπει να ασχοληθούν με τις βασικές και μόνιμες αιτίες κακοδιαθεσίας τους. Δηλαδή καλύπτει τα απαράδεκτα και τα κάνει παραδεκτά. Με τη μεταχείριση των διαφόρων παθήσεων σαν τυχαίων ανωμαλιών, η ιατρική καλύπτει τις πραγματικές τους αιτίες, όπου είναι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές.

2. Η ιατρική μας κάνει να πιστεύουμε ότι η υγεία μπορεί να αγοραστεί: έτσι δίνεται η εντύπωση στον κόσμο ότι η υγεία εξαρτάται από την κατανάλωση εξειδικευμένων φροντίδων και φαρμάκων και ότι κάθε όργανο, κάθε βιολογική μεταβολή, κάθε ηλικία, κάθε νεύρωση ή ψύχωση έχουν κάποιο ειδικό. Με αυτό τον τρόπο ενθαρρύνεται η εξάρτηση τόσο των υγιών, που τρέχουν συνεχώς σε διάφορα διαγνωστικά κέντρα για προληπτικές εξετάσεις όσο και των αρρώστων. Στη συνέχεια η ιατρική κατεβάζει το όριο της αρρώστιας και προάγει τα φάρμακα, που διακινούνται όχι μόνο με στόχο τη βελτίωση της υγείας, αλλά από κανόνες του μάρκετινγκ.

Η υπεριατρικοποίηση δεν είναι βέβαια ο μόνος λόγος της αύξησης της νοσηρότητας από καρδιοπάθειες, καρκίνο, αναπνευστικά νοσήματα, κολλαγονώσεις αλλεργίες, τα τελευταία χρόνια. Ο πιο βασικός λόγος πρέπει να αναζητηθεί στην καταστροφή της ισορροπίας του ανθρώπου με τη φύση και στην υπερκατανάλωση τοξικών και κατασταλτικών φαρμάκων, όπως κορτιζόνη, αντιφλεγμονώδη, αντιβιοτικά κλπ. Οι μαζικές καταστροφές του περιβάλλοντος, η συνεχής απόρριψη τοξικών και καρκινογόνων ουσιών, η κακή και ανθυγιεινή διατροφή, η ακατάλληλη κατοικία, η ψυχική καταπίεση, η πείνα, η φτώχεια, και οι πόλεμοι συντελούν στη διατήρηση της ανισορροπίας στον πλανήτη τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τις άλλες μορφές ζωής. Ο δρόμος για την αληθινή υγεία είναι η καταπολέμηση των αιτίων παρά η καταστολή των συμπτωμάτων. Αυτό σημαίνει έμφαση στους παρακάτω τομείς:

- βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών διαβίωσης
- καταπολέμηση της ανεργίας
- καταπολέμηση της περιβαλλοντολογικής καταστροφής (μόλυνση, τοξικά απόβλητα κλπ)
- βελτίωση της διατροφής (απαγόρευση των χημικών φυτοφαρμάκων, προώθηση των φυσικών βιοκαλλιεργειών, απαγόρευση των βιομηχανοποιημένων μεγακτηνοτροφιών κλπ)
- εκτέλεση κλινικών μελετών στην Ελλάδα
- αποφυγή επικίνδυνων θεραπειών
- εκπαίδευση στην υγεία
- προώθηση της ομοιοπαθητικής και των άλλων μορφών εναλλακτικής ιατρικής
- άμεση εφαρμογή όλων των αποφάσεων της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για την διατροφή, την διαβίωση, την πολυφαρμακία.

του Γ.Χαριτάκη, Καρδιολόγου
Από το περιοδικό Ομοιοπαθητική Ιατρική, τεύχος 12, 1995